„Przystosowanie psychospołeczne dziecka do przedszkola”

na podst. książki Jadwigi Lubowieckiej

 

1.     Trzyletnie dziecko na progu przedszkola.

Wiek przedszkolny jest okresem najbardziej intensywnych zmian, przemian w rozwoju dziecka. Aby dziecko mogło w pełni rozwijać się w środowisku przedszkolnym powinno być do niego przystosowane, powinno dostosować swoje zachowania do przedszkola, nauczyć się współżyć z innymi (wchodzić w interakcje) z nieznanym sobie środowiskiem.

2.     Właściwości rozwojowe 3-letniego dziecka jako mechanizmy adaptacyjne.

Przystosowanie dziecka zależy od pewnych wrodzonych sprawności poznawczo-intelektualnych, posiadanego aktualnie poziomu pojęciowego i sprawności instrumentalnych związanych z samowiedzą, umiejętnością wyrażania swoich potrzeb.

Podstawowe funkcje adaptacji:

a.     wg kryteriów biomedycznych
poziom dojrzałości centralnego układu nerwowego
poziom dojrzałości immunologicznej
poziom rozwoju somatycznego

b.     wg kryteriów psychologicznych
poziom reakcji emocjonalno- poznawczych
poziom sprawności psychomotorycznych

ważne jest, aby wchodzenie dziecka w nowe środowisko społeczne sprzyjało rozwojowi i korzystaniu w pełni
z walorów wychowawczych i stymulujących, ponieważ doświadczenia i zachowania łatwo ulegają generalizacji i utrwalaniu.

U dziecka w wieku przedszkolnym można zaobserwować okresy szybkich przemian i okresy wyciszenia. Dziecko 3-letnie może być już w fazie dziecka przedszkolnego, a może być jeszcze w okresie wieku poniemowlęcego. Do przedszkola przyjmuje się dzieci ze względu na ich wiek kalendarzowy a nie na rozwojowy.

Proces adaptacji dziecka do nowego środowiska odbywa się w sferach:
fizjologiczno-biologicznej
emocjonalno-społecznej
poznawczej.

Układ nerwowy dziecka 3-letniego jest bardzo słaby i delikatny. Dziecko nie jest zdolne do odbierania większej ilości bodźców, do dłuższego jednostajnego wysiłku, znoszenia ograniczeń w zaspokajaniu potrzeb.

A w przedszkolu w pierwszych dniach działa na dziecko: ogromna ilość różnorodnych bodźców materialnych i społecznych, zmiany i ograniczenia w zaspokajaniu potrzeb. Prowadzi to do dezorganizacji w zachowaniu, aż do regresu, do wytworzenia się mechanizmów obronnych.

W sferze fizjologiczno-biologicznej dokonuje się szybki rozrost organizmu, doskonali się wiele funkcji i układów wewnętrznych, poprawia się sprawność fizyczna i motoryczna.

Dziecko nadal jest nieodporne na zmęczenie, hałas i wysiłek. Ma trudności w czynnościach samoobsługowych, pokonywaniu przeszkód terenowych, jest niezaradne życiowo.

W wypadku pójścia do przedszkola mogą pojawić się trudności , dziecko nie ma orientacji ani doświadczenia w zakresie grupowego trybu życia, nie zna warunków zaspokajania swoich potrzeb w nowym środowisku, co powoduje napięcia, niepewność.

Procesy poznawcze są w fazie intensywnego rozwoju, ale nie w pełni rozwinięte i ukształtowane. Myślenie, mowa, spostrzeżenia związane są ściśle z działaniem.

Dziecko ma trudności w rozpoznawaniu związków logicznych w otoczeniu, rozumieniu stosunków społecznych. Poziom rozwoju mowy stwarza liczne bariery w adaptacji. Przeszkodą jest również rozumienie pojęć czasu i przestrzeni.

Sfera emocjonalna- 3-latek ma jeszcze trudności z identyfikowaniem swojego „ja”. Około 3 r. ż. Zaznacza się tendencja przeciwstawiania się ja-inni. Towarzyszy temu silne poczucie własności. Okres negacji ulega złagodzeniu, w miarę jak umacnia się „ego” dziecka.

Zaspokajanie potrzeb dziecka stymuluje jego rozwój . wśród wielu podziałów, hierarchii, koncepcji wyróżnia się podstawowe warunkujące prawidłowy rozwój dziecka:

·         biologiczne- wiążą się z utrzymaniem wewnętrznej równowagi somatyczno-fizjologicznej organizmy. Dziecko nie potrafi samodzielnie zaspokajać swoich potrzeb;

·         wynikające z kontaktu emocjonalnego- potrzeba bezpieczeństwa i miłości. Poczucie bezpieczeństwa daje dziecku uczucie zadowolenia i satysfakcji z odkrywania nieznanego, na tej bazie rozwijają się potrzeby psychiczne dziecka. Brak poczucia bezpieczeństwa powoduje poczucie opuszczenia, braku miłości, zagrożenia, lęku, niewłaściwej ocenie własnego „ja”, zamknięciu się w sobie. Podstawowym lękiem jest rozłąka z matką. To rodzaj paniki, zagrożenia, opuszczenia. Reakcja na to jest płacz. Brak płaczu nie oznacza wcale, że dziecko po kilku dniach zaadaptowało się do przedszkola, że nie doznaje uczucia zagrożenia, leku. Strach to zjawisko niekorzystne w przystosowaniu się dziecka do przedszkola. Strach przed obcą osobą, hałas, upadek, moment przekazywania przez matkę dziecka obcej osobie. Za adaptacją dziecka do warunków przedszkola przemawiają: utrzymanie bliskości z obiektem przywiązania i szukanie uwagi u innych, samodzielność w zaspokajaniu potrzeb, zakres umiejętności samoobsługowych, obraz własnego „ja”, otwartość wobec nowych sytuacji i innych osób.

·         Rozwój społeczny- procesy wczesnej autoidentyfikacji nie sprzyjają podporządkowaniu swojej osoby nie znanemu otoczeniu, spełnieniu jego wymagań. Różnicowanie ja-inni jest warunkiem koniecznym do zachowania poczucia własnej tożsamości. Wszelkie sytuacje niosące poczucie zagrożenia wyzwalają niechęć, sprzeciw, reakcje obronne. Z kolei stawanie się członkiem jakiejś grupy powoduje ograniczenie i świadome rezygnowanie w pewnym stopniu ze swojej niezależności.

W środowisku przedszkolnym konieczne jest wskazanie dzieciom tych obszarów ich działalności i warunków, które zachowają im minimum odrębności. Dziecko uczy się, nabywa doświadczenia i umiejętności różnicowania obiektów w odniesieniu do własnej osoby, uczy się relacji między rzeczami, ludźmi.

Na uspołecznienie dziecka wpływają:
wspólna zabawa,
zajęcia w grupie,
realizowanie różnych zadań i role społeczne.

Zabawa jest podstawową forma działalności dziecka. U dziecka 3-letniego dominuje zabawa samotna, równoległa, jeżeli wspólna to bardzo krótka. Dzieci nie planują wspólnych działań. Zabawa 4-latka ma już bardziej charakter społeczny. Badania wykazywały, że dziewczynki lepiej przystosowują się do nowych warunków ze względu na większą odporność na różne czynniki patogenne.

Adaptacji do warunków przedszkola nie sprzyjają:
niski poziom autoidentyfikacji,
wysoka reaktywność na szereg bodźców,
dominacja sfery emocjonalnej i wynikające stąd konsekwencje w zaspokajaniu potrzeb np. bezpieczeństwa, miłości,
niski poziom kompetencji językowej,
aktualny poziom rozwoju poznawczego i sposób poznania pojęć czasu i przestrzeni,
nieznajomość środowiska przedszkolnego,
obecność niesprzyjających warunków do rozwoju dziecka.

Adaptacji sprzyjają:
poszukiwanie uwagi u innych np. u rówieśników
wzrost autonomii i niezależności dziecka wobec matki
rozwój potrzeb poznawczych.

 

Jolanta Skwarek

nauczyciel wychowania przedszkolnego, nauczania początkowego, pedagog specjalny